Dil Bilim ve Dil Bilgisi

   Dil bilimi, dil olgusunu ve yeryüzündeki tüm dilleri genel olarak bütün yönleriyle konu edinip inceleyen bilim dalıdır. Arapça'da sarf ve naiv olarak geçer. Batı dillerinde gramer denilmektedir.

   Bu dalın gelişmesine en önemli katkıyı Ferdinand de Saussure (İsviçreli) tarafından yapılmıştır. Suaussure'nin 1916'da yayımlanan ve öğrencilerinin tuttuğu ders notlarından oluşan kitabı genel dil bilim dersleriyle birlikte dil biliminin bilimsel dönemi başlamıştır. Dil bilimi ''dili kendi içinde ve kendisi için inceleyen'' bir bilim dalı olarak tanımlayan Saussure, dilin ''ses kurallarından ve kurallardan oluşan bir dizge'' olduğunu göstermeye çalışmıştır.

   Bir dilin seslerden cümlelere kadar ihtiva ettiği bütün dil birliklerini anlam ve görev bakımından inceleyen kurallara ise dil bilgisi denir. Dil bilgisi, diğer pek çok kuralın belirli bir grup tarafından hazırlanmayıp, o dili kullanan insanların zaman geçtikçe gerekli kuralları yaratmalarından veye var olan kuralları dilin gelişimiyle birlikte değiştirmelerinden oluşur.

  

      Dil bilgisi incelediği dil kurallarına göre kendi içerisinde bölümlere ayrılır:

1. Dilin şeklini inceleyen kısmına ses bilgisi (fonetik) denir.
2. Dili yapı bakımından inceleyen ve şekilleri konu edinen kısmına şekil bilgisi (morfoloji) denir.
3. Kelime ve seslerin çıkış yerlerini yani menşeilerini inceleyen kısmına köken bilgisi (etimoloji) denir.
4. Kelime ve şekillerin aralarındaki münasebetler ile cümleleri inceleyen dalına cümle bilgisi ya da söz dizimi (sentoks- nahiv) denir.
5. Dilin anlam oluşturan mekanizmasına ise onların bilgisi (semantik) denir.

       

   1. Ses Bilgisi (Fonetik)

   Dil, seslerden oluşmuş toplumsal bir kurumdur. Bu kurumun en küçük birimi sestir. Ses bilgisi ise dilin seslerini ele alır. Her dilin kendine özgü bir ses dizgesi vardır. Ses bilgisinin belli başlı inceleme alanları şunlardır:

• Ses, ses birim, alt ses birim vb. kavramlar
• Seslerin oluşumu
• Seslerin özelliklendirilmesi ve sınıflandırılması
• Seslerin sözcüklerdeki sıralanışı
• Hece yapısı
• Vurgu ve tonlama

   2. Biçim Bilgisi (Morfoloji) 

   Dildeki ekleri ya da biçimleri inceleyen bilim dalıdır. Kökler ve ekler, bunların görevleri, birbiriyle ilgisi vs.
   
   İnceleme alanı ise şunlardır: 

• Yapım ekleri
• Çekim ekleri
• Sözcük türleri
• Sözcük türetme yolları

3. Dizim Bilgisi (Söz Dizim / Sentaks)

   Dildeki kelimelerin birbiriyle ilişkilerini inceler. Kelimelerin oluşturdukları gruplar ve bunların cümle haline getirilmesiyle ilgilidir. İnceleme alanları: cümle ve cümle çözümlemeleri.

4. Anlam Birimi (Semantik)

   Dil göstergelerinin anlamı üzerinde durur. Bu göstergelerin içerisine kelime, kelime grubu, cümle hatta metin de girebilir. Günümüzde daha çok cümle ile ilgilidir. Dildeki sözcükleri anlam bakımından ele alır ve anlamların temel anlamı, yan anlamı, cümle içinde kazandığı anlam gibi unsurları ile inceler. Dil biliminin diğer dalları içerisinde özel bir yere sahiptir.İncelediği konular şunlardır:

• Anlamla ilgili temel kavramlar
• Sözcüklerde temel anlam
• Sözcüklerde yan anlam
• Eş anlamlı sözcükler
• Çok anlamlı sözcükler
• Karşıt anlamlı sözcükler 
• Anlam değişmeler

5. Köken Bilgisi (Etimoloji)

   Bir sözcüğün hangi köke dayandığını ilk olarak hangi kavramı karşıladığını, zaman içinde gösterdiği değişmeler vb. inceler.

   Dil biliminde bir sözcüğü açıklamak onu başka sözcüklere indirgemek anlamına gelir. İnceleme konuları şunlardır:

• Sözcüklerin ve eklerin kaynağı
• Sözcüklerde şekil ve anlam değişikliği
• Sözcüklerin ve eklerin tarihi

6. Lehçe Bilgisi (Diyalektoloji)

 

   Dillerin kolları inceleme alanına girer. Ağız bilgisi de denir. Bir dilin en çok fonetik farklılıklara dayanan alt kavramı ise o dilin ağızlarıdır. Örneğin, Anadolu ağızları, Rumeli ağızları...

 

   İnceleme konuları şunlardır:

• Lehçe ve ağızlar
• Lehçe ve ağızların sınırları
• Yerleşme tarihi
• Dil haritalarının hazırlanması

7. Sözcük Bilgisi (Leksikoloji)

   Bir veya birden çok dilin sözcüklerinin çeşitli yöntemlerle ve çeşitli amaçlar için bir araya getirilmesi, düzenlenmesi ve sınırlandırılmasıdır. Kitap gibi kaynaklardan derleyerek bir araya getirmeye çalışır.

8. Ad Bilgisi (Onomastik)

   İnsanlar varlıklara nasıl ad verir? Dilden dile bu durum değişir mi? gibi sorulara cevap verir. en başta insan dallarını konu edinir.

9. Gösterge Bilgisi (Semioloji)

   Asıl konusu dil dışındaki göstergelerdir. Dil biliminin alt dalı olmaktan ziyade en dışta yardımcı bir bilim dalı olarak kabul edilir. Temellerini ''Saussure'' atmıştır.

10. Bilişsel Bilim

   Doğrudan değil dolaylı yoldan dil bilim ile ilgilidir. Matematik, bilgisayar, biyoloji, psikoloji ve dil bilimin ortak çalışma alanıdır.

*Yazmış olduğum yazı tarafıma aittir. İzinsiz kullanılması durumunda ysal işlem başlatılacaktır.